Są takie tematy, które przed maturą powtórzyć trzeba, bo pojawiają się w arkuszach niemal co roku. O największych maturalnych pewniakach już kiedyś pisałam (tutaj) , ale do tego grona śmiało możemy zaliczyć także transport przez błony. Temat jest stosunkowo prosty, ale warto dobrze go utrwalić, stąd moja propozycja powtórki na dziś 😉
Dlaczego transport błonowy jest ważny?
Komórka nieustannie komunikuje się z otoczeniem. W takim układzie dochodzi do nieustannej wymiany informacji, energii i substancji. Prawidłowe funkcjonowanie tych procesów, utrzymanie ich w odpowiedniej równowadze jest podstawą homeostazy.
Jakie są rodzaje transportu przez błony?
TRANSPORT BIERNY, czyli:
- dyfuzja prosta (= dyfuzja bierna, transport bierny beznośnikowy). Zachodzi dzięki różnicy stężeń (gradientu) danej substancji po obu stronach błony. Zachodzi zgodnie z gradientem stężeń (przyroda dąży do równowagi) i bez nakładu energii ani białkowych przenośników. W ten sposób transportowane są np. O2, CO2, mocznik, woda.
Szczególnym typem dyfuzji prostej jest osmoza. Osmoza to przenikanie rozpuszczalnika (np. wody) przez błony biologiczne z roztworu hipotonicznego (o niższym stężeniu) do hipertonicznego (o stężeniu wyższym). Dlatego też komórka umieszczona w roztworze hipotonicznym zaczyna pęcznieć (napływa do niej woda celem wyrównania stężeń), a komórka umieszczona w roztworze hipertonicznym – oddaje wodę, obkurcza się i w końcu umiera. Niektóre organizmy muszą aktywnie temu przeciwdziałać: przyjrzyjmy się pantofelkowi, który wyposażony jest w tzw. wodniczki tętniące. Ich pracę możemy zobaczyć poniżej:
A oto, co dzieje się z pantofelkiem, kiedy wodniczka tętniąca przestaje działać, jak trzeba:
Woda nieustannie napływa do komórki pierwotniaka, aż w końcu nie mieści się w komórce. I komórka pęka..
W przypadku komórek roślinnych umieszczonych w roztworze hipertonicznym mamy do czynienia ze zjawiskiem plazmolizy: woda wypływa z komórki, następuje obkurczenie odwodnionego protoplastu i odklejenie go od ściany komórkowej. Po umieszczeniu takiej komórki w roztworze hipotonicznym woda napłynie do jej wnętrza i odzyska ona turgor (deplazmoliza).
- dyfuzja ułatwiona (=wspomagana, transport bierny nośnikowy) – zachodzi zgodnie z gradientem stężeń, ale wymaga obecności kanałów transbłonowych (białek), które umożliwią przejście cząsteczki przez błonę. W ten sposób transportowana jest np. glukoza, ale także jony
TRANSPORT AKTYWNY (czynny) zachodzi wbrew gradientowi stężeń, wymaga więc dostarczenia energii z ATP, niezbędne są też białkowe przenośniki. W ten sposób transportowane są m.in. jony, np. poprzez pompę sodowo-potasową. Wyróżnia się 3 rodzaje transportu aktywnego:
- uniport – transport jednej cząsteczki
- symport – transport dwóch cząsteczek w tym samym kierunku
- antyport – transport dwóch cząsteczek w przeciwnych kierunkach
Krótkie podsumowanie możecie obejrzeć tutaj:
Przygotowałam dla Was mały zestaw zadań maturalnych związanych z transportem błonowym:
Powtórka z transportu – zadania
Powtórka z transportu – odpowiedzi
Powodzenia! 🙂
Ps. Poprzedni powtórkowy wpis dotyczył cyklu komórkowego i podziałów komórki (klik)
